Zülallar, peptidlər və amin turşuları arasındakı əlaqə
Zülallar: Bir və ya bir neçə polipeptid zəncirindən əmələ gələn funksional makromolekullar spiral, təbəqə və s. vasitəsilə spesifik üçölçülü strukturlara qatlanır.
Polipeptid zəncirləri: peptid bağları ilə bağlanmış iki və ya daha çox amin turşusundan ibarət zəncirvari molekullar.
Amin turşuları: Zülalların əsas tikinti blokları; Təbiətdə 20-dən çox növü mövcuddur.
Xülasə, zülallar öz növbəsində amin turşularından ibarət olan polipeptid zəncirlərindən ibarətdir.
Heyvanlarda zülalların həzm və sorulması prosesi
Ağızdan Ön Müalicə: Qida ağızda çeynəməklə fiziki olaraq parçalanır, fermentativ həzm üçün səth sahəsini artırır. Ağızda həzm fermentləri olmadığı üçün bu mərhələ mexaniki həzm hesab olunur.
Mədədə ilkin parçalanma:
Parçalanmış zülallar mədəyə daxil olduqdan sonra mədə turşusu onları denatürasiya edir, peptid bağlarını ifşa edir. Daha sonra pepsin zülalları enzimatik olaraq iri molekulyar polipeptidlərə parçalayır və sonradan kiçik bağırsağa daxil olur.
Nazik bağırsaqda həzm: Nazik bağırsaqda olan tripsin və ximotripsin daha sonra polipeptidləri kiçik peptidlərə (dipeptidlər və ya tripeptidlər) və amin turşularına parçalayır. Bunlar daha sonra amin turşusu daşıma sistemləri və ya kiçik peptid daşıma sistemi vasitəsilə bağırsaq hüceyrələrinə sorulur.
Heyvanların qidalanmasında həm protein-xelatlı mikroelementlər, həm də kiçik peptid-xelatlı mikroelementlər xelasiya yolu ilə mikroelementlərin bioavailliyini yaxşılaşdırır, lakin onlar udma mexanizmləri, sabitlikləri və tətbiq oluna bilən ssenariləri ilə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənirlər. Aşağıda dörd aspektdən müqayisəli təhlil təqdim olunur: udma mexanizmi, struktur xüsusiyyətləri, tətbiq effektləri və uyğun ssenarilər
1. Absorbsiya Mexanizmi:
| Müqayisə Göstəricisi | Protein-şelatlı iz elementləri | Kiçik peptid-şelatlı iz elementləri |
|---|---|---|
| Tərif | Xelatlar daşıyıcı kimi makromolekulyar zülallardan (məsələn, hidrolizə olunmuş bitki zülalı, zərdab proteini) istifadə edirlər. Metal ionları (məsələn, Fe²⁺, Zn²⁺) amin turşusu qalıqlarının karboksil (-COOH) və amin (-NH₂) qrupları ilə koordinat bağları yaradır. | Daşıyıcı kimi kiçik peptidlərdən (2-3 amin turşusundan ibarət) istifadə edir. Metal ionları amin qrupları, karboksil qrupları və yan zəncir qrupları ilə daha sabit beş və ya altı üzvlü halqa xelatları əmələ gətirir. |
| Absorbsiya marşrutu | Bağırsaqda proteazlar (məsələn, tripsin) tərəfindən xelatlaşdırılmış metal ionlarını buraxaraq kiçik peptidlərə və ya amin turşularına parçalanmasını tələb edin. Bu ionlar daha sonra bağırsaq epitel hüceyrələrində ion kanalları (məsələn, DMT1, ZIP/ZnT daşıyıcıları) vasitəsilə passiv diffuziya və ya aktiv nəqliyyat vasitəsilə qan dövranına daxil olur. | Bağırsaq epitel hüceyrələrindəki peptid daşıyıcısı (PepT1) vasitəsilə birbaşa xelatlar şəklində əmilir. Hüceyrə daxilində metal ionları hüceyrədaxili fermentlər tərəfindən sərbəst buraxılır. |
| Məhdudiyyətlər | Həzm fermentlərinin fəaliyyəti qeyri-kafi olarsa (məsələn, gənc heyvanlarda və ya stress altında), zülalın parçalanmasının effektivliyi aşağıdır. Bu, xelat strukturunun vaxtından əvvəl pozulmasına gətirib çıxara bilər ki, bu da metal ionlarının fitat kimi anti-qida faktorları ilə bağlanmasına imkan verir və istifadəni azaldır. | Bağırsaqların rəqabət inhibəsini (məsələn, fitik turşusundan) aşır və udma həzm fermentinin fəaliyyətindən asılı deyil. Xüsusilə yetişməmiş həzm sistemi olan gənc heyvanlar və ya xəstə/zəif heyvanlar üçün uyğundur. |
2. Struktur Xüsusiyyətlər və Sabitlik:
| Xarakterik | Protein-şelatlı iz elementləri | Kiçik peptid-şelatlı iz elementləri |
|---|---|---|
| Molekulyar Çəki | Böyük (5,000~20,000 Da) | Kiçik (200~500 Da) |
| Chelate Bağ Gücü | Çoxlu koordinat bağları, lakin mürəkkəb molekulyar uyğunluq ümumiyyətlə orta sabitliyə gətirib çıxarır. | Sadə qısa peptid konformasiyası daha sabit halqa strukturlarının formalaşmasına imkan verir. |
| Anti-müdaxilə qabiliyyəti | Mədə turşusunun və bağırsaq pH-nın dəyişməsinin təsirinə həssasdır. | Daha güclü turşu və qələvi müqavimət; bağırsaq mühitində daha yüksək sabitlik. |
3. Tətbiq Effektləri:
| Göstərici | Protein Xelatları | Kiçik peptid xelatları |
|---|---|---|
| Bioavailability | Həzm fermentinin fəaliyyətindən asılıdır. Sağlam yetkin heyvanlarda təsirlidir, lakin gənc və ya stresli heyvanlarda effektivlik əhəmiyyətli dərəcədə azalır. | Birbaşa udma yolu və sabit quruluşa görə, iz elementlərinin bioavailability protein xelatlarından 10% - 30% yüksəkdir. |
| Funksional Genişlənmə | Nisbətən zəif funksionallıq, ilk növbədə mikroelement daşıyıcıları kimi xidmət edir. | Kiçik peptidlərin özləri iz elementləri ilə daha güclü sinergik təsirlər təklif edərək, immun tənzimləmə və antioksidant fəaliyyət kimi funksiyalara malikdirlər (məsələn, Selenometionin peptidi həm selenium əlavəsi, həm də antioksidant funksiyaları təmin edir). |
4. Uyğun Ssenarilər və İqtisadi Mülahizələr:
| Göstərici | Protein-şelatlı iz elementləri | Kiçik peptid-şelatlı iz elementləri |
|---|---|---|
| Uyğun Heyvanlar | Sağlam yetkin heyvanlar (məsələn, bitirmə donuzları, yumurtlayan toyuqlar) | Gənc heyvanlar, stress altında olan heyvanlar, yüksək məhsuldar su növləri |
| Xərc | Aşağı (xammal hazırdır, sadə proses) | Daha yüksək (kiçik peptidlərin sintezi və təmizlənməsinin yüksək qiyməti) |
| Ətraf Mühitə Təsir | sorulmamış hissələr nəcislə xaric oluna bilər və ətraf mühiti potensial olaraq çirkləndirə bilər. | Yüksək istifadə dərəcəsi, daha az ətraf mühitin çirklənməsi riski. |
Xülasə:
(1) Mikroelementlərə yüksək tələbat olan və həzm qabiliyyəti zəif olan heyvanlar (məsələn, donuz balaları, cücələr, krevet sürfələri) və ya çatışmazlıqların tez bir zamanda düzəldilməsi tələb olunan heyvanlar üçün kiçik peptid xelatları prioritet seçim kimi tövsiyə olunur.
(2) Normal həzm funksiyası olan qiymətə həssas qruplar üçün (məsələn, son bitirmə mərhələsində mal-qara və ev quşları) zülalla zənginləşdirilmiş iz elementləri seçilə bilər.
Göndərmə vaxtı: 14 noyabr 2025-ci il
